Bu haftaki yazımızı, Türkiye ekonomisine ait kırılganlıkların en başında gelen dış borçlar ile, uluslararası rezervler arasındaki ilişkiyi irdelemeye ayırdık. Bir diğer ifade ile, ülkenin rezervleri sürekli artarken, bazıları ise niçin kırılganlıktan bahsediyor?
DIŞ BORÇLARDA REKORLAR
Bilindiği gibi, Türkiye’nin “dış borç istatistiklerini” Hazine Müsteşarlığı, k.v.(kısa vadeli) dış borç verilerini ise TC. Merkez Bankası (TCMB) yayınlıyor.
Hazine Müsteşarlığı’nca yayınlanan son dış borç istatistikleri 30 Eylûl 2017 tarihlidir. Bu tarih itibariyle ülkenin toplam brüt dış borcu 437.9 milyar $ olup, bu sayının ülke ulusal gelirine (GSMH) oranı yüzde 51,9’dur. Söz konusu oran, 1989 yılından bu yana Müsteşarlıkça hazırlanan diziye göre, 2002’in dört, 2003’ün de ilk iki çeyreği dışında, 18 yılın en yükseğidir.
Aralık 2018 itibariyle TCMB tarafından yayınlanan k.v. toplam ülke dış borç tutarı 117.7 milyar $, bu borçların toplam içindeki payı da yüzde 26,8’dir. Uzun vadeli dış kredilerin gelecek bir yıl içinde vadesi gelecek olanların da dahil edilmesiyle yapılan bir yaşlandırma ile, kalan vadeye göre kısa vadeli dış borç stoku, 177,5 milyar $sayısına ulaşmaktadır. Böyle bir düzeltme sonrasında 26,8 oranı, yüzde 40,5’a çıkmaktadır.
Şimdilerde 117.7 milyar olan k.v. dış borçların 2002, 2006, 2010 yıllarındaki değerlerinin sırasıyla, 28, 63, 86 milyar olduğunu dikkate aldığımızda, bu tür borçların rekor kırdığı 2013 ve 14 yılları dışında, doğrusal bir artış yaşadığını gözlemekteyiz. 2002 yılındaki k.v. borç stoku, geçen 15 yıl içinde 4,2 kat artmıştır.
Keza Türkiye, 2002 yılında 129,6 milyar $ olan toplam brüt dış borç stokunu 308,4 milyar Dolar artışla 2017’de 437.9 milyar $’a çıkararak, 3,3 kat yükseltmiştir.
ULUSLARARSI REZERVLERDE SÜREKLİ ARTIŞ
Türkiye’nin, 2002, 2006, 2010 yıllarında, altın mevcudu da dahil uluslararası döviz rezervleri sırasıyla 28, 63, 86 milyar $ sayılarındayken, 2012 yılından bu yana sürekli 100 milyar $’ın üzerinde seyretmektedir. Altın mevcudunu çıkardığımızda da, TCMB’nın, 2002 sonunda 26,8 milyar $ olan brüt döviz rezervlerini, geçen 15 yıllık sürede57,3 milyar $ artırarak , 2017 sonunda 84,1 milyar $’a çıkarmayı başarmıştır. (yüzde 213 artış)
Söz konusu rezervler parametresinde de, aynı k.v. dış borç stokunda yaşandığı gibi, 2013 ve 14 yıllarında ülke tarihinin rekorlar kırılmıştır. Ocak 2018 sonu itibariyle 115.3 milyar $ olan uluslararası rezervler, anılan 2013 ve 14 yıl sonlarında sırasıyla, 131 ve 127.3 milyar $ idi.
K.V. DIŞ BORÇ İLE REZERVLER ARASINDAKİ İLİŞKİ
2002 yılından bu yana, ülkenin k.v. dış borçları ile, uluslararası brüt rezervleri arasındaki ilişkiyi, aşağıdaki grafik yardımıyla daha açık olarak görmekteyiz. Grafikten yapacağımız en yalın çıkarım, k.v. dış borç ile rezervlerin genellikle aynı yönde hareket ettiği şeklinde olacaktır.
Şimdi de, uluslararası rezervlerinin kısa vadeli dış borcu karşılama oranına bakalım. Söz konusu ilişkinin daha yakından izlenmesi amacıyla, yıllar itibariyle rezervler/k.v. borçlar oranının seyrini de aşağıdaki grafik yardımıyla daha net görebiliriz. Dikey eksende (rezervler/k.v.dış borçlar %) izlendiği gibi, 2005 yılına kadar 150’nin, 2012’ye kadar 100’ün üstünde gezinen oran, sonrasında hızlı ve doğrusal bir şekilde düşerek, 100 sayısının altına indiğini görmekteyiz.
Bir diğer anlatımla, dış borçlanma ile rezerv artışı birlikte hareket etmiş, k.v. borçlanma ile uluslararası rezervler arttırılmıştır. Yukardaki her iki grafik çok net bir resim vermektedir: Evet, döviz rezervi artıyor. Ama borç para ile artıyor.
CARİ AÇIĞI DA DİKKATE ALIRSAK
Dış borçlar ve rezervler ikilisine cari açığı da eklemleyerek, yukarıda yaptığımız çıkarımı daha da netleştirebiliriz. Şöyle ki;
-TCMB, 2002 sonunda 28 milyar $ olan brüt rezervlerini, geçen 15 yıllık sürede 79.6 milyar $ artırarak, 2017 sonunda 107.6 milyar $’a çıkarmıştır.
-2002 – 2017 arasındaki bu 15 yıllık dönemde Türkiye, toplam (kümülâtif) olarak 548,9 milyar $ (yıllık ortalama 33,3 milyar $) cari açık vermiştir.
-Toplamda bu kadar büyük tutarda cari açığa karşın ülke nasıl ve hangi yolla rezervlerini arttırabilmiştir?
-Yanıtı çok basit: Geçen 15 yıllık süre içinde k.v. dış borçlarını arttırarak. K.V. borçlanma ile rezervler arttırılmış; fotoğrafın bir yönü renklendirilmiştir.
Özün Özü: Mızrak çuvala sığmaz; belki kısa bir süre sığdığı zannedilir.