AB ve BİRLEŞİK KRALLIK İÇİN YENİLENEN İŞ BİRLİĞİ: PRAGMATİK BREXİT

Birleşik Krallık (BK) ile AB arasında 19 Mayıs 2025'te, taraflar arasındaki ilişkileri yeniden şekillendirmeyi ve önceki anlaşmalardan kaynaklanan sorunları çözmeyi amaçlayan “yeni Brexit Anlaşması” imzalandı. Ticaret, finansman, savunma, göç ve gençlik hareketliliği gibi alanlarda daha yakın iş birliği öngören bu anlaşma, Başbakan Keir Starmer ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen tarafından duyuruldu.[i]

Bu yeni anlaşmayı konu alan yazımıza, Brexit Anlaşmasını kısaca hatırlatarak başlamanın faydalı olacağını düşündük.

BREXIT ANLAŞMASI

Söz konusu anlaşma, BK'ın AB’den ayrılma sürecini ve sonrasındaki ilişkileri düzenleyen “hukuki ve siyasi metinler” bütünüdür. Anılan süreç, 2016 yılında İngiltere’de yapılan referandumda seçmenlerin yüzde 52'sinin AB'den ayrılma yönünde oy kullanmasıyla başlamıştır. Ülke, 31 Ocak 2020'de resmi olarak AB'den ayrılmış ve ardından 31 Aralık 2020'ye kadar süren bir “geçiş dönemi” yaşanmıştı.

Brexit Anlaşmasının temel unsurlarını aşağıdaki iki “zıt başlıkta” özetleyebiliriz:

- Çekilme Anlaşması (Withdrawal Agreement): Bu anlaşma, BK'ın AB'den düzenli bir şekilde ayrılmasını sağlamıştır. Anlaşma; vatandaş hakları, mali yükümlülükler ve İrlanda ile Kuzey İrlanda arasındaki sınır düzenlemeleri gibi konuları kapsamaktadır.

- Ticaret ve İşbirliği Anlaşması (Trade and Cooperation Agreement): 1 Ocak 2021 itibarıyla yürürlüğe giren bu anlaşma, Birleşik Krallık ile AB arasındaki ticaret ilişkilerini düzenlemektedir. Anlaşma, malların gümrüksüz ve kotasız ticaretine olanak tanırken, hizmetler sektörü ve finansal hizmetler gibi alanlarda sınırlı hükümler içermektedir.[ii]

MAYIS 2025’DE BAĞITLANAN YENİ ANLAŞMALAR

Yazımızın başlangıcında da belirttiğimiz gibi AB ve İngiltere, iki taraf arasında Brexit sonrası Ticaret ve İşbirliği Anlaşması'nın yürürlüğe girmesinden yaklaşık dört yıl sonra, ilişkilerinde "yeniden ayarlama, yenileme (reset)" kararı aldıklarını duyurdu.

Konuyla ilgili olarak biraz geriye gittiğimizde, AB ile BK arasındaki söz konusu anlaşmanın temelini, 12 Şubat 2025'te Londra'da düzenlenen üçüncü ”AB-BK Finansal Düzenleme Forumu (EU-UK Financial Regulatory Forum)” olduğunu görmekteyiz. Söz konusu forum sonuçlarından çıkarımları aşağıdaki başlıklarda toplayabiliriz:

-Makroekonomik istikrar: Forum katılımcıları, artan dünya çapındaki piyasa oynaklığının getirdiği zorluklara rağmen finansal istikrarı koruma konusundaki karşılıklı kararlılıklarını teyit ettiler. Keza etkinlikte, Basel III düzenlemelerinin uygulanması ve çok uluslu bankacılık kurumları için geliştirilmiş çözüm sistemleri de ele alınmıştı.

-Dijital finans ve teknoloji: BK ve AB, yapay zekâ (AI) uygulamaları ve kripto varlık düzenlemeleri gibi dijital teknoloji ilerlemeleri için uluslararası standartlar oluşturmak üzere birlikte çalışmaya karar vermişlerdi.

-Sürdürülebilir Finans: Her iki taraf da sürdürülebilir ekonomik kalkınmaya yönelik acil ihtiyacı karşılamayı ve yeşil girişimlerde bulunan çok uluslu şirketler için raporlama gerekliliklerini azaltmayı; Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu'nun uluslararası düzenlemelerine yönelik sürekli destek vermeyi kabul etmişlerdi.[iii]

19 Mayıs 2025'te Londra'da düzenlenen bir zirvede duyurulan anlaşma, savunma, ticaret, enerji ve düzenleyici uyum gibi temel alanları kapsadığı ve iki taraf arasındaki güveni yeniden inşa etmeyi ve ekonomik bağları güçlendirmeyi amaçladığı anlaşılmaktadır.

Anlaşmanın temel bileşenlerini aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz:

- Savunma ve Güvenlik Ortaklığı: BK ve AB, askeri eğitim, siber ve uzay güvenliği, altyapı dayanıklılığı ve hibrit tehditler konusunda resmi iş birliğini başlatmak.  Bu başlık, İngiltere silah üreticilerinin AB'nin 150 milyar Euro tutarındaki Avrupa Güvenlik Eylemi (SAFE) savunma fonuna katılması için hükümleri de kapsamaktadır.

- Tarımsal Gıda Ticareti ve Veterinerlik Anlaşması: Yeni bir anlaşmayla, bürokrasiyi azaltarak tarımsal gıda ihracatını kolaylaştırması ve potansiyel olarak BK'ın AB'ye tarımsal gıda ihracatını yüzde 20 oranında artırması beklenmektedir. Bir başka anlarımla bu hareketin, 2040 yılına kadar İngiliz ekonomisine 9 milyar Sterlin eklemesi öngörülmektedir.

- Emisyon Ticareti Uyumlaştırması: Londra ve Brüksel, emisyon ticareti sistemlerini uyumlu hale getirecek ve bu da İngiliz firmalarına 800 milyon Sterline kadar karbon vergisi tasarrufu sağlayabileceği düşünülmektedir.

- Koruyucu Enerji İş Birliği: Anlaşma, İngiltere'nin AB'nin iç enerji pazarına yeniden katılmasının önü açmakta olup, bu adımın tüketicilere yılda 44 milyar Euro tasarruf sağlayabileceği beklenmektedir.

- Balıkçılık Erişimi: İngiltere, AB'nin kendi sularına balıkçılık erişimini 12 yıl boyunca uzatmayı kabul etmektedir. Ancak bu karar bazı iç siyasi grupların eleştirilerine yol açmıştır.

- Gençlik Hareketliliği ve Erasmus: İngiltere'nin Erasmus programına yeniden katılımı ve gençlik hareketliliği plânlarının oluşturulması konusunda görüşmeler sürmektedir. Ancak henüz somut bir anlaşmaya varılmamıştır. Ancak vize sürelerinin sınırlı ve katılımcı sayısının kısıtlı olması beklenmektedir.[iv]

YENİ BREXIT SONRASI OLUŞACAK DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yukardaki satırlarda açıklamaya çalıştığımız gibi İngiltere ve AB, Brexit’ten bu yana geçen yaklaşık beş yılın ardından ve yaklaşık 6 ay süren müzakerelerin ardından ilk kez “kapsamlı bir iş birliği” mutabakatını imzalamış oldu. Londra’da düzenlenen teknoloji zirvesinde duyurulan söz konusu mutabakat, bir başka anlatımla, bu “iki büyük finans piyasası” arasındaki gelişmiş iş birliği, her iki tarafın finansal teknoloji ve dijital dönüşüm alanlarında karşılıklı çıkarlarını öncelemektedir. Anılan anlaşma, Avrupa ile BK arasında geleceğe dönük yapıcı ilişkilerin yeniden inşa edilmesi yönünde önemli bir dönüm noktası olarak değerlendirilmektedir.

Finansal hizmetlerde düzenleyici diyalogun artırılmasını öngören bu anlaşma, bu bağlamda yapay zekâ, siber güvenlik, dijital varlıklar ve finansal piyasa inovasyonları gibi “stratejik alanlarda” bilgi paylaşımı ve eş güdümü amaçlamaktadır. Anlaşma, bağlayıcı hükümler içermese de, düzenli toplantılarla “iş birliğini kurumsallaştırma” yönünde bir irade içerdiği açıktır. Bu yönüyle, Brexit sonrasında hem siyasi hem ekonomik olarak birbirinden uzaklaşmış olan taraflar arasında diplomatik anlamda bir “yumuşama” sürecinin istendiği anlaşılmaktadır.[v]

·        Brexit ile Soğuyan İlişkilerde Yeni Bir Aşama

BK’ın 2020 yılında AB’den resmi olarak ayrılmasından bu yana taraflar arasında ekonomik iş birlikleri büyük ölçüde azalmıştı. Özellikle finansal hizmetler gibi Londra'nın küresel rekabet gücüne doğrudan etki eden alanlarda ortak zemin bulunamamışı nedeniyle pek çok müzakere askıda kalmıştı. Bu nedenle açıklanan mutabakat, ilişkilerin yeniden tanımlandığı bir çerçeve sunması açısından önemli olarak değerlendirilmektedir.

Mutabakat kapsamında kurulacak “düzenli diyalog” mekanizması sayesinde, finansal hizmetler alanında olası krizlerin veya mevzuat farklılıklarının önceden tespit edilmesi ve karşılıklı anlayış çerçevesinde çözülmesi hedeflenmektedir. Yapay zekâ uygulamaları, dijital ödeme sistemleri, kripto varlıkların düzenlenmesi gibi günümüz finans dünyasını şekillendiren başlıklarda ortak bir yaklaşım geliştirilmesi de anlaşmanın temel amaçlarını oluşturmaktadır.

·        Finansal Mutabakatın İçeriği ve Amaçları

AB-BK arasında bağıtlanan anlaşmalardan biri olan “Finansal Hizmetlerde Düzenleyici Diyalog Mutabakatı” isimli belge, esas olarak teknik düzeyde karşılıklı iş birliği sürecini kapsamaktadır. Buna göre taraflar, yılda en az bir kez üst düzey düzenleyici diyalog toplantısı gerçekleştirecek, finansal hizmetlere dair yeni yasal ve düzenleyici gelişmeleri birbirleriyle önceden paylaşacak, küresel finansal krizlere karşı daha “koordineli önlemler” alabilmek için veri ve analiz paylaşımını artıracak ve dijital dönüşüm sürecinde ortak standartlar oluşturulması konusunda görüş alış verişinde bulunacaklardır.

AB Komisyonu’ndan yapılan açıklamada, bu sürecin finansal hizmetler alanında bir “uyum politikasının” olmadığının, ancak taraflar arasında teknik düzeyde anlayış birliği ve şeffaflık sağlamak için kritik bir adım olduğunun altı çizilmektedir.

·        Anlaşmanın Siyasi ve Ekonomik Olarak Anlamı

BK başbakanı Starmer, mutabakatın yalnızca ekonomik değil, stratejik bir yaklaşımın ürünü olduğunu vurguladı. “Birleşik Krallık olarak teknolojide küresel lider olmayı hedefliyoruz. Bu süreçte Avrupa’daki ortaklarımızla bilgi paylaşımı yapmak, düzenleyici çerçevelerimizi uyumlu hale getirmek istiyoruz” sözlerini kullanan Starmer, mutabakatın BK için yeni bir dönemin kapısını aralayabileceğinin üzerinde durdu.

AB Komisyonu Başkanı von der Leyen ise yaptığı açıklamada, “İngiltere ile Avrupa arasında ortak değerler temelinde yapıcı ve ileriye dönük ilişkiler kurmak istiyoruz. Bu mutabakat, karşılıklı güvenin yeniden tesis edilmesi açısından önemli bir adım" dedi.[vi]

Uzmanlara göre bu iş birliği, kısa vadede finansal piyasalarda büyük bir değişiklik yaratmasa da, orta ve uzun vadede düzenleyici uyumun sağlanması açısından stratejik değer taşıyor. Özellikle yapay zekâ ve dijital varlıklar gibi düzenlemelerin henüz küresel düzeyde ortak standartlara kavuşmadığı alanlarda, bu tür “karşılıklı istişare” mekanizmalarının mevzuat boşluklarını kapatmaya yardımcı olabileceği düşünülmektedir.[vii]

·        Eleştiriler ve Tepkiler

Anlaşma, özellikle balıkçılık konusunda bazı kesimlerden eleştiri almıştır. İskoç Balıkçılar Federasyonu, bu uzlaşmayı "korkunç bir durum" olarak nitelendirmiştir. Zorluklardan bir diğeri de; BK’ın dünya genelindeki ülkelerle ticaret ve yatırım anlaşmalarını bağımsız olarak müzakere etme yeteneğini korumak istemesi olacaktır.

Ancak, iş dünyası liderleri anlaşmayı ticaretin istikrarını artıracağı ve maliyetleri düşüreceği için olumlu karşılamıştır. Diğer yandan AB içinde yaşanan siyasi değişimler, ekonomik performans ve Almanya ile Fransa arasındaki liderlik çekişmeleri, İngiltere ile hem pazar ortağı hem de rakip olarak stratejik ittifaklar kurmanın neden hayati önem taşıdığını ortaya koymaktadır.

Yeniden kurulacak bu iş birliğinin bir diğer faydalı sonucu “dayanıklılık ve büyüme” kırılımında olacaktır. Şöyle ki, hem BK hem de AB, makroekonomik istikrar ve piyasa verimliliğine olan ortak bağlılıkları sayesinde küresel ekonomik belirsizliklere karşı dayanıklılıklarını artırabileceklerdir.

Bunlara ek olarak Londra cephesinde, finansal hizmetlerde küresel liderliğin yeniden kazanılması ve artan yatırımcı güveni, “BK için ilave kazançlar” olacaktır.

Sonuç olarak bu yeni anlaşmanın, BK ve ABi arasındaki ilişkileri daha pragmatik bir zemine oturtmayı ve önceki anlaşmalardan kaynaklanan sorunları çözmeyi hedeflediğini; tarafların, daha yakın ekonomik ve güvenlik iş birliğine doğru önemli bir adım atmış olduklarını söyleyebiliriz.

Ersin Dedekoca                                                                           

[i] By Stephen Castle & Jeanna Smialek, “Britain and EU. Strike Landmark Post-Brexit 'Reset' Deal”, NYT, 19.05.2025, https://www.nytimes.com/2025/05/19/world/europe/uk-eu-deal-brexit-reset.html 

[ii] Bu süreç ile ilgili gelişmeleri ve yaşananların ayrıntılarını bu yazımızda bulabilirsiniz: Ersin Dedekoca, “BREXİT: DEMOKRASİ, RASYONEL AKIL ve BİRLİK POTANSİYELİNİN SINAVI”, Anka Enstitüsü, 17.01.2019, https://ankaenstitusu.com/brexit-demokrasi-rasyonel-akil-ve-birlik-potansiyelinin-sinavi/

[iii] Fiona Harrington, “UK-EU Financial Relations: Post-Brexit Regulatory Alignment and Investment Opportunities”, Advisor’s Gateway, 13.04.2025, https://www.advisorsgateway.com/articles/uk-eu-financial-relations-post-brexit-regulatory-alignment-and-investment-opportunities/?utm_source=chatgpt.com

[iv] “EU reset deal puts Britain back on the world stage, says Keir Starmer”, The Guardian, 19.05.2025, https://www.theguardian.com/politics/2025/may/19/keir-starmer-uk-eu-reset-deal-win-win?utm_source=chatgpt.com;   

[v] Harrington, agm.

[vi] “The unanswered questions in the UK-EU deal explained”, The Times, 20.05.2025, https://www.thetimes.com/uk/politics/article/unanswered-questions-uk-eu-deal-explained-z7sbf3wzp?utm_source=chatgpt.com&region=global

[vii] “Exploring EU-UK Collaboration on AI: A Strategic Agenda”, Tony Blair Institute for Global Change, 31.07.2024, https://institute.global/insights/tech-and-digitalisation/exploring-eu-uk-collaboration-on-ai-a-strategic-agenda?utm_source=chatgpt.com